Kalıp Altı İskele Sistemleri: Yüksek Yük Taşıma ve Betonarme Desteği

Kalıp Altı İskele: Yapısal Yüklerin Sessiz Kahramanı

Kalıp altı iskele sistemleri, inşaat projelerinin en kritik bileşenlerinden biridir. Bu sistemler, betonarme döşeme, kiriş, kolon ve köprülerin taze beton yükünü, priz alma süresi boyunca güvenli bir şekilde taşıyan geçici destek yapılarıdır (shorings veya falsework). Cephe iskelelerinden farklı olarak, kalıp altı sistemlerin temel amacı yüksek yük taşıma kapasitesidir (düşey yük), güvenlikli bir çalışma platformu sağlamaktan çok yapısal bütünlüğü korumaktır.

Taze betonun ağırlığı, kalıp ve destek sisteminin kendi ağırlığı ile birleştiğinde metrekare başına tonlarca yük oluşturabilir. Bu nedenle, kalıp altı iskelelerinin tasarımı, montajı ve sökümü, son derece hassas statik hesaplamalara dayanmak zorundadır. Bu rehber, kalıp altı iskele sistemlerinin temel tiplerini, kritik tasarım gereksinimlerini ve güvenlik standartlarını ele almaktadır.

Kalıp Altı İskele Sistemlerinin Temel Tipleri

Yüksek yükleri güvenli bir şekilde zemine iletmek için farklı tipte kalıp altı sistemleri kullanılır.

1. Modüler (Hacim) İskele Sistemleri

Flanşlı (Ringlock, Cup-Lock) veya benzeri modüler sistemlerin, yüksek taşıma kapasiteleri sayesinde destekleme amacıyla kullanılmasıdır. Bu sistemler, tekil direklerin yetersiz kaldığı büyük açıklıklar ve çok katlı yeniden destekleme (re-shoring) gerektiren projeler için idealdir.

• Avantajı: Yüksek yük taşıma kapasitesi, modüler yapısı sayesinde farklı yüksekliklere ve karmaşık şekillere kolay adaptasyon.
• Kullanım Alanı: Kalın döşemeler, yüksek tavanlar, köprü viyadükleri ve endüstriyel yapılar.

2. Teleskopik Dikme (Tekil) Sistemler

En geleneksel ve yaygın kullanılan sistemdir. Yüksekliği ayarlanabilen tekil metal dikmelerden (prop) oluşur. Genellikle daha ince ve standart döşemelerin desteklenmesinde kullanılır.

• Avantajı: Hızlı montaj ve söküm, düşük maliyet, her yüksekliğe ayarlanabilirlik.
• Kullanım Alanı: Standart konut ve ticari binaların ince döşemeleri ve kiriş altları.

3. Ağır Yük Kuleleri

Özel olarak çok ağır ve büyük yükleri (örn. yüksek köprü kirişleri, büyük tonajlı ön gerilmeli yapılar) taşımak için tasarlanmış, genellikle H-tipi veya daha büyük kesitli profillerden oluşan, birbiriyle çapraz bağlantılarla desteklenmiş kule sistemleridir.

• Avantajı: En yüksek taşıma kapasitesi, mükemmel rijitlik.
• Kullanım Alanı: Köprü inşaatları, tünel kalıpları ve ağır sanayi tesisleri.

Kalıp Altı İskelelerin Statik Gereksinimleri ve Güvenliği

Kalıp altı sistemlerinin çökmesi, inşaat sektörünün en büyük felaketlerine yol açabilir. Bu nedenle statik hesaplamalar ve denetim kritik öneme sahiptir.

1. Statik Projelendirme Zorunluluğu

Kalıp altı iskeleler, Yapı İşleri Yönetmeliği uyarınca, her zaman bir inşaat mühendisi tarafından projelendirilmelidir. Bu proje, iskele sisteminin sadece dikey yükleri değil, aynı zamanda olası yatay ve burkulma kuvvetlerini de güvenle taşıyabildiğini kanıtlamalıdır.

• Yük Hesaplaması: Taze betonun hacimsel ağırlığı (özellikle yüksek yoğunluklu veya ağır beton), kalıp ve iskelenin öz ağırlığı ve olası dinamik yükler (çalışanlar, vibrasyon, beton pompası etkisi) hassasiyetle hesaplanmalıdır.
• Rijitlik: Sistemin yanal hareketlere karşı rijitliği çapraz bağlantılarla (diyagonaller) sağlanmalıdır. Tekil dikmelerde burkulmayı önlemek için uygun aralıklarla yatay bağlama elemanları kullanılmalıdır.

2. Zemin Hazırlığı ve Yük Aktarımı

Kalıp altı iskelenin taşıdığı devasa yüklerin, zemine güvenli bir şekilde dağıtılması en önemli güvenlik aşamalarından biridir.

• Zemin Kapasitesi: İskele ayaklarının oturduğu zeminin (toprak, temel veya alt döşeme) taşıma kapasitesi, iskeleden gelen toplam yükü güvenle karşılamalıdır. Gerektiğinde beton plakalar veya yeterli kalınlıkta ahşap kirpiçler (ağaç kuşaklar) kullanılarak yükün zemine dağıtılması sağlanmalıdır.
• Terazi: Krikolu ayaklar kullanılarak tüm dikey elemanların tam olarak düşey (şakülünde) ve yatay elemanların teraziye alınması zorunludur. Eşit olmayan yük dağılımı, sistemin erken çökmesine neden olabilir.

3. Söküm (Deshoring) Prosedürleri

Kalıp altı iskelenin sökümü, betonun yeterli mukavemete ulaştığından emin olduktan sonra ve mühendisin onayı ile yapılmalıdır. Erken söküm, yapının çökmesine neden olabilir.

• Beton Mukavemet Kontrolü: Söküm, sadece beton numuneleri üzerinde yapılan laboratuvar testleri sonucunda, projesinde belirtilen kritik mukavemet değerine (genellikle %70-85) ulaşıldığı kanıtlandıktan sonra başlatılabilir.
• Aşamalı Söküm: Yüksek katlı yapılarda veya ardışık dökümlerde, üst katların yükünü taşıması için 'yeniden destekleme (re-shoring)' yapılması gerekebilir. Söküm, kontrollü ve aşamalı bir şekilde gerçekleştirilmelidir.

Kalıp altı iskele sistemleri, görünmez kahramanlar olsa da, yapısal güvenliğin teminatıdır. Yüksek riskli bu sistemlerde, güvenlik asla ikinci planda olamaz.

Kalıp Altı Sistemlerinde Kullanılan Aksesuarlar

Kalıp altı sistemlerinin verimliliğini ve güvenliğini artıran özel aksesuarlar kullanılır.

1. Ayar Mekanizmaları

Krikolu başlıklar (U-başlıklar) ve krikolu ayaklar, kalıp altı sisteminin yüksekliğinin ayarlanmasını ve kalıbın tam koda getirilmesini sağlar. Bu elemanlar, yüksek yükler altında bile kolayca ayarlanabilmeli ve kilitlenebilmelidir.

2. Kalıp Destek Kirişleri

H20 ahşap kirişler veya metal kirişler, kalıbın yükünü direkt olarak dikey desteklere aktarmak için kullanılır. Bu kirişlerin projesine uygun aralıklarla ve yeterli sayıda kullanılması, beton ağırlığının eşit dağıtılması için hayati öneme sahiptir.

3. Yeniden Destekleme (Re-shoring)

Çok katlı dökümlerde, alt katların döşemeleri henüz tam mukavemetine ulaşmamışken üzerine yeni bir katın yükü biner. Bu durumda, alt katların döşemelerinin çökmesini engellemek için ilave destek dikmeleriyle yeniden destekleme yapılması zorunludur. Bu işlem de mutlaka statik hesaplamalara dayanmalıdır.