İskelede İş Güvenliği: Mevzuat ve Kontrol Listeleri

İskele, şantiyede üretimin kalbinde yer alır. Cephe işleri, tesisat, mekanik montaj, boya, sıva ve bakım faaliyetleri; çoğu zaman iskele olmadan yürütülemez. Ancak iskele aynı zamanda şantiyedeki en kritik risk alanlarından biridir. Düşmeler, malzeme düşmeleri, devrilmeler ve çökme vakaları; yalnızca bireysel hatalardan değil, süreç eksikliklerinden kaynaklanır. Bu yüzden iskelede iş güvenliği, tek bir kural değil; planlama, eğitim, kontrol ve denetim kültürünün bütünüdür.

Bu yazı, iskelede iş güvenliğini mevzuat mantığına uygun bir yönetim yaklaşımıyla ele alır. Amacımız, sahada uygulanabilir kontrol listeleriyle birlikte, sorumlulukların netleştiği bir sistem önerisi sunmaktır. Çünkü güvenlik, talimat panosunda değil; günlük rutinde yaşar.

İskelede riskleri doğru sınıflandırmak

İskeleyle ilgili riskler genellikle dört başlıkta toplanır: düşme riski, malzeme düşmesi riski, devrilme riski ve yapısal çökme riski. Bu başlıkların her biri, farklı önlemler gerektirir. Düşme riski için korkuluk sistemi, erişim düzeni ve platform sürekliliği öne çıkar. Malzeme düşmesi için eteklik, ağlar, bariyerleme ve alt bölge kontrolü önemlidir. Devrilme riski için ankraj, stabilite, zemin ve rüzgar yönetimi gerekir. Çökme riski ise taşıma kapasitesi, uyumlu parçalar ve doğru kurulumla yönetilir.

Risk sınıflandırması yapılmadan alınan önlemler çoğu zaman parçalı kalır. Örneğin kişi emniyet kemeri takmak düşme riskini azaltabilir, ancak malzeme düşmesini engellemez. Ya da korkuluk sistemi iyi olabilir ama ankraj zayıfsa devrilme riski sürer. Bu nedenle iskelede iş güvenliği, riskleri bütüncül görmeyi gerektirir.

Mevzuat yaklaşımı: sorumluluk, yetkinlik ve kayıt

Mevzuatın sahaya yansıyan ana mesajı şudur: İskeleyi kuran, kullanan ve denetleyen roller tanımlı olmalı ve süreç kayıt altına alınmalıdır. İş güvenliği yalnızca operatör davranışı değildir; yönetim sistemidir. Kurulumun yetkin kişilerce yapılması, kurulum sonrası kontrolün belgelenmesi, kullanım süresince periyodik kontrol yapılması ve değişikliklerden sonra yeniden kontrol edilmesi; mevzuat mantığının temelidir.

Bu noktada yetkinlik kavramı kritik hale gelir. İskele kuran ekip, sistemin üretici talimatlarını anlayabilecek eğitim düzeyine sahip olmalıdır. Denetim yapan kişi, kontrol listesi uygulayabilecek teknik bilgiye sahip olmalı ve uygunsuzluk gördüğünde işi durdurma yetkisi bulunmalıdır. Kayıt kültürü ise, işin rastgele değil; sistemli yürütüldüğünün kanıtıdır.

İskele izin sistemi: sahada kontrolü artıran yöntem

Birçok şantiyede iskele izin sistemi, güvenliğin omurgasıdır. Bu sistemde iskele kurulup kontrol edilmeden kullanım izni verilmez. İzin, genellikle etiketleme ile görünür hale getirilir. Etiket üzerinde iskele numarası, kurulum tarihi, kontrol tarihi, bir sonraki kontrol planı ve sorumlu kişinin adı bulunur. Böylece kullanıcı, iskeleye çıkmadan önce o platformun onaylı olup olmadığını görür.

İzin sistemi aynı zamanda değişiklik yönetimini de kolaylaştırır. Eğer iskelede bir değişiklik yapılırsa, etiket geçersiz sayılır ve yeniden kontrol gerekir. Bu yaklaşım, sahada sık görülen kontrol dışı müdahaleleri azaltır. İskeleyi bir ekip kurar, başka ekip modifiye eder ve kimse kayıtta tutmazsa risk artar. İzin sistemi bu boşluğu kapatır.

Kurulum güvenliği: plan, alan kontrolü ve doğru sıra

Kurulum süreci, iskelede iş güvenliğinin ilk kritik aşamasıdır. Kurulum başlamadan önce iş planı yapılmalı, zemin kontrol edilmeli, malzeme stok alanı düzenlenmeli ve kurulum alanı şeritlenmelidir. Alt bölgeye yetkisiz giriş engellenmeli, düşen parça riskine karşı bariyerleme yapılmalıdır. Kurulum ekibi uygun kişisel koruyucu donanım kullanmalı, yüksekte çalışmada geçici koruma önlemleri uygulanmalıdır.

Kurulumun doğru sırayla yapılması, sistemin güvenliğini belirler. Çaprazların doğru yerleşimi, platform kilitlerinin tam oturması, korkulukların sürekliliği ve erişim merdivenlerinin doğru konumlandırılması; en sık kontrol edilen maddelerdir. Ayrıca farklı sistemlerin parçalarını karıştırmak, sahada hız kazandırıyor gibi görünse de taşıma kapasitesini belirsizleştirir. Bu nedenle uyumlu parça kullanımı temel prensiptir.

Platform güvenliği: açıklıklar, kayganlık ve düzen

Platform üzerinde açıklık bırakmak, düşme riskini dramatik şekilde artırır. Geçiş noktalarında kapak yoksa ya da platform birleşimlerinde boşluk varsa, çalışanlar bir anlık dalgınlıkla boşluğa basabilir. Bu nedenle platform sürekliliği, kontrol listelerinin başında gelir. Platform yüzeyinin kaygan olmaması da önemlidir. Yağ, boya, çamur ve harç gibi kalıntılar; kayma düşme riskini artırır. Temizlik ve düzen, iş güvenliğinin pratik ama etkili aracıdır.

Düzen konusu yalnızca temizlik değildir. Malzeme yığılması, kablo ve hortumların gelişigüzel bırakılması, aletlerin platform kenarına konması; hem düşme hem malzeme düşmesi riskini büyütür. İyi bir uygulama; platformda malzeme için belirli bir alan ayırmak, kenarlardan uzak tutmak ve aletleri düşmeye karşı güvenli yöntemlerle sabitlemektir.

Erişim güvenliği: en sık ihlal edilen alan

İskeleye erişim, kazaların sık görüldüğü bir başka alandır. Çaprazlardan tırmanmak, dıştan merdiven dayamak veya platforma atlamak gibi davranışlar, kısa sürede ağır kazaya dönüşebilir. Doğru erişim düzeni, sistemle uyumlu merdiven veya merdiven kulesi, geçiş açıklıkları için kapak ve gerekiyorsa güvenlik kapıları ile sağlanır. Erişim noktalarının işaretlenmesi, gece çalışmalarında aydınlatma ve yoğun trafikte yönlendirme; güvenliği artıran detaylardır.

Erişim sırasında malzeme taşımak da risklidir. Kişinin iki elini kullanması engellenirse, tutunma azalır. Bu nedenle malzeme taşımada farklı yöntemler planlanmalı, kaldırma ekipmanları ve uygun taşıma düzenekleri kullanılmalıdır. İskelede iş güvenliği, erişimi zorlaştıran alışkanlıkları yönetmekle güçlenir.

Ankraj ve rüzgar yönetimi: özellikle yüksek cephelerde kritik

İskele stabilitesi, ankraj planına bağlıdır. Ankraj aralıkları, iskele yüksekliği ve cephe koşullarına göre belirlenir. Şantiyede sık yapılan hata, ankrajı hız için azaltmaktır. Oysa ankraj, rüzgar ve yatay yüklerde sistemi ayakta tutan ana unsurdur. Ayrıca branda ve file gibi kaplamalar rüzgar yükünü artırır. Kaplama varsa ankraj planı güçlendirilmelidir.

Rüzgar yönetimi yalnızca ankrajla sınırlı değildir. Hava koşulları takip edilmeli, belirli hızlarda çalışma durdurulmalı ve platform üzerinde geniş yüzeyli malzemeler kontrol edilmelidir. Özellikle dış cephe işlerinde, hava aniden değişebilir. Bu nedenle iş güvenliği prosedürlerinde hava koşullarına bağlı karar mekanizması bulunmalıdır.

Denetim kültürü: günlük kontrol ve periyodik kontrol

İskele güvenliği, kurulum anında bitmez. Günlük görsel kontrol, sahadaki değişimleri yakalamak için gereklidir. Günlük kontrolde korkuluk sürekliliği, platform kilitleri, erişim düzeni, ankraj görünürlüğü, zemin oturması, gevşek bağlantı ve malzeme düzeni incelenir. Periyodik kontrol ise daha detaylıdır ve genellikle kayıt altına alınır.

Kontrol sonrası uygunsuzluk varsa, düzeltici faaliyet tamamlanmadan iskele kullanıma açılmamalıdır. Bu kural, iş programı baskısı altında zorlanabilir. Ancak iş güvenliğinin temel mantığı şudur: Kısa vadeli hız için riski kabul etmek, uzun vadede daha büyük kayıplara yol açar. Denetim kültürü, bu baskıyı yönetmenin yoludur.

Örnek günlük kontrol listesi: sahada uygulanabilir maddeler

• Etiket ve izin görünür mü, kontrol tarihi güncel mi
• Korkuluk sürekliliği var mı, eksik parça var mı
• Etekli̇k mevcut mu ve tüm açıklıklarda devam ediyor mu
• Platform üzerinde boşluk, kırık, gevşeklik var mı
• Platform yüzeyi kaygan mı, temizlik gerekli mi
• Erişim merdiveni güvenli mi, kapaklar çalışıyor mu
• Ankraj bağlantıları sağlam mı, gevşeklik var mı
• Zemin oturmuş mu, ayaklarda kayma var mı
• Malzeme düzeni uygun mu, kenarlarda düşme riski var mı
• Alt bölge bariyerleri ve uyarılar yerinde mi

Bu liste, her gün birkaç dakika içinde uygulanabilir. En önemli nokta, kontrolün gerçekten yapılması ve sonuçların kayda alınmasıdır. Kontrol formu imzalanıp sahaya yansımıyorsa, güvenlik yalnızca kağıt üzerinde kalır.

Yetkisiz müdahale ve değişiklik yönetimi

Şantiyede en büyük risklerden biri, iskeleye kontrol dışı müdahaledir. Bir ekip geçiş açmak için korkuluğu söker, başka ekip malzeme koymak için etekliği kaldırır, bir başka ekip ankrajı engel olduğu için çıkarır. Bu müdahaleler çoğu zaman iyi niyetli hız çabasıyla yapılır. Ancak sonuç, kontrol zincirinin kırılmasıdır. Bu nedenle değişiklik yönetimi kuralı net olmalıdır: İskeleyi yalnız yetkili ekip değiştirir, değişiklik sonrası yeniden kontrol yapılır ve etiket güncellenir.

Bu yaklaşım, sahada çatışma yaratmadan uygulanabilir. Çünkü kural herkes için aynıdır. İş güvenliği, kişiye göre değişmez. Yönetim bu kuralı desteklediğinde, ekipler de alışkanlıklarını düzenler.

İş güvenliği ile verimlilik arasındaki bağ

İskelede iş güvenliği, verimliliğin düşmanı değildir. Tam tersine iyi kurulan güvenlik sistemi, iş kesintilerini azaltır. Kaza yaşandığında iş durur, araştırma yapılır, ekipman hasar görür ve moral bozulur. Güvenlik kültürü ise işin akışını stabil hale getirir. Doğru erişim düzeni, doğru platform yüksekliği, düzenli malzeme yönetimi; çalışanların daha rahat ve hızlı çalışmasını sağlar.

Bu nedenle iskele yönetimi, hem iş güvenliği hem proje yönetimi disiplinidir. Şantiye şefi, iş güvenliği uzmanı, formen ve satın alma birimi; aynı hedefe hizmet eder. İyi bir planlama, doğru ekipman ve iyi eğitimle iskele güvenliği sürdürülebilir hale gelir.

Sonuç

İskelede iş güvenliği, mevzuatın zorunlu kıldığı bir yük değil; sahada insan hayatını koruyan, proje sürekliliğini sağlayan ve kaliteyi yükselten bir yönetim sistemidir. Riskleri doğru sınıflandırın, izin ve etiketleme sistemi kurun, kurulumda yetkinlik sağlayın, günlük ve periyodik kontrol listeleriyle denetimi canlı tutun ve değişiklik yönetimini disipline edin. Bu adımlar uygulandığında, iskele kaynaklı kazaların büyük kısmı daha oluşmadan önlenir. Güvenlik; bir defalık denetim değil, her gün tekrarlanan doğru alışkanlıktır.