İş Güvenliği Mevzuatı: İnşaat İskelesi Zorunlulukları ve Cezaları

İnşaat Sektöründe İş Güvenliği: İskele Mevzuatına Uyum Zorunluluğu

İnşaat sektörü, ne yazık ki iş kazalarının en sık yaşandığı sektörlerin başında gelmektedir. Bu kazaların büyük bir çoğunluğu, yüksekten düşmelerden ve iskele sistemlerindeki güvenlik ihlallerinden kaynaklanmaktadır. Türkiye'de iskele kullanımını ve iş güvenliğini düzenleyen temel yasal çerçeve, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve bu Kanun'a bağlı olarak yayımlanan Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği'dir (YİİSGY). Bu mevzuat, iskelelerin tasarımından kurulumuna, kullanımından sökümüne kadar tüm süreçleri kapsayan katı kurallar koymuştur.

İşverenlerin ve proje yürütücülerinin, sadece ahlaki bir zorunluluk olarak değil, aynı zamanda ciddi idari ve hukuki sorumluluklardan kaçınmak için de bu mevzuata harfiyen uymaları gerekmektedir. Bu makale, iskelelerle ilgili temel yasal yükümlülükleri, zorunlu proje gerekliliklerini ve mevzuata uyumsuzluğun sonuçlarını detaylandırmaktadır.

Yapı İşlerinde İskele Zorunlulukları: Yönetmeliğin Temel Maddeleri

Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği, iskele sistemlerine ilişkin 'Özel Risk Taşıyan Yapı İşleri' ve 'Ekler' bölümünde çok net ve detaylı kurallar belirlemiştir.

1. Projelendirme ve Statik Hesap Zorunluluğu

Mevzuat, belirli yükseklik ve tiplerdeki iskeleler için projelendirme zorunluluğu getirir. Kurulan her iskelenin, taşıyıcı ve diğer elemanlarının statik ve dinamik yükler altında güvenliğini sağlayacak şekilde, bir inşaat mühendisi veya makine mühendisi tarafından tasarlanmış ve imzalanmış bir projeye sahip olması gerekir.

• Statik Hesaplar: İskele sisteminin kendi ağırlığı (öz ağırlık), çalışanların ağırlığı, malzeme ağırlığı ve rüzgar yükü gibi tüm kuvvetlere dayanıklılığının hesaplanması zorunludur.
• Proje Uygunluğu: Kurulumun, onaylanan projeye birebir uygun olarak yapılması, kurulumu gerçekleştiren iskele uzmanı ve denetçinin sorumluluğundadır.

2. İskele Bileşenlerinin Sertifikasyonu

Kullanılan tüm iskele malzemeleri, ulusal ve uluslararası kabul görmüş standartlara (örneğin, TS EN 12810, TS EN 12811) uygun olarak üretilmiş ve sertifikalandırılmış olmalıdır. Standartlara uygun olmayan, hasarlı veya yetersiz dayanıklılığa sahip elemanların kullanılması kesinlikle yasaktır.

• Toplu Koruma Sistemi: İskele platformlarında düşmeyi önleyici toplu koruma elemanlarının (ana korkuluk, ara korkuluk, topuk levhası/eteklik) bulunması zorunludur. Bu elemanların yönetmelikte belirtilen ölçü ve mukavemette olması gerekir.
• Platformlar: Çalışma platformları tam yüzeyli olmalı, boşluksuz yerleştirilmeli ve yerinden çıkmayacak şekilde sabitlenmelidir.

3. Kurulum, Söküm ve Kullanım Denetimi

İskelelerin kurulumu, sökümü ve üzerindeki herhangi bir değişiklik, yalnızca yetkili ve eğitimli (iskele kurucu belgesine sahip) personel tarafından, yetkili bir kişinin (İş Güvenliği Uzmanı, Teknik Nezaretçi veya Mühendis) denetimi altında gerçekleştirilmelidir.

• Kontrol ve Etiketleme: Kurulum tamamlandıktan, periyodik bakımlardan sonra ve kötü hava koşullarından sonra yetkili kişi tarafından kontrol edilmeli ve iskelenin güvenli olduğunu gösteren 'Yeşil Etiket' asılmalıdır. Güvenli olmayan iskelelere 'Kırmızı Etiket' takılarak kullanım yasaklanmalıdır.
• Ankraj Zorunluluğu: İskelelerin projesine uygun aralıklarla ve doğru tekniklerle yapıya güvenli bir şekilde ankrajlanması (bağlanması) mevzuatın en önemli ve sıkı takip edilen gerekliliklerindendir.

Mevzuata Uyumsuzluğun İdari ve Hukuki Sonuçları

İskele güvenliği mevzuatına uymamanın sonuçları, sadece idari para cezalarıyla sınırlı değildir; aynı zamanda iş kazası durumunda ciddi hukuki ve cezai sorumlulukları da içerir.

1. İdari Para Cezaları

İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (6331) uyarınca, yetkili merciler tarafından yapılan denetimlerde tespit edilen her türlü uygunsuzluk için işverene idari para cezaları uygulanır. Cezalar, ihlalin türüne, süresine ve tehlike sınıfına göre değişmekle birlikte, mevzuattaki eksikliklerin her biri için ayrı ayrı uygulanır.

• Tehlike Durdurma: Güvenliği tehlikeye atan, ölüm riski taşıyan durumlarda (örneğin, iskelenin ankrajının olmaması, toplu korumanın eksikliği) iş müfettişleri, ilgili çalışma alanını veya iskeleyi derhal mühürleyerek faaliyetin durdurulmasını talep edebilir.
• Tekrarlanan İhlaller: Tekrarlanan veya düzeltilmeyen ihlallerde cezalar katlanarak artar.

2. Cezai ve Hukuki Sorumluluklar

En ağır sonuç, bir iş kazası (yaralanma veya ölüm) yaşanması durumunda ortaya çıkar. İskeledeki güvenlik eksikliği nedeniyle meydana gelen kazalarda, işverenler ve teknik sorumlular (proje müdürü, teknik nezaretçi, iş güvenliği uzmanı), 'taksirle yaralamaya' veya 'taksirle ölüme neden olma' suçlarından cezai yargılamaya tabi tutulabilirler. Ayrıca, mağdurların veya vefat eden kişinin yakınlarının açacağı yüklü miktardaki maddi ve manevi tazminat davalarıyla da karşı karşıya kalırlar.

• Kusur Oranı: Kazanın oluşumunda işverenin veya teknik personelin kusur oranı, bilirkişi raporları ile belirlenir ve bu oran, cezai ve hukuki sorumluluğun temelini oluşturur. Proje ve mevzuat dışı her uygulama, kusur oranını artırır.
• İhmal ve Kasıt: Güvenlik önlemlerini bile bile almamak, ihmalden kasıt derecesine yaklaştığı takdirde cezai yaptırımlar ağırlaşır.

Sonuç olarak, inşaat iskelelerinde iş güvenliği mevzuatına uyum, sadece bir maliyet kalemi değil, aynı zamanda projenin sürdürülebilirliği, marka itibarı ve en önemlisi insan hayatının korunması için bir yatırım ve zorunluluktur. İskeleler, periyodik olarak kontrol edilmeli, eğitimli personel kullanılmalı ve yasal gerekliliklerden asla taviz verilmemelidir.

Eğitim ve Yeterlilik Zorunlulukları

Mevzuat, iskelelerle ilgili görev alan tüm personelin yeterliliğini şart koşar.

1. İskele Kurucu Eğitimi

İskeleleri kuracak, sökecek veya üzerinde değişiklik yapacak tüm personelin, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş kuruluşlardan 'İskele Kurma, Sökme ve Kullanma' eğitimlerini almış olması ve sertifikalarını bulundurması zorunludur. Bu eğitimler, güvenli çalışma yöntemlerini ve iskele standartlarını kapsar.

2. İş Güvenliği Uzmanının Rolü

İş Güvenliği Uzmanı (İSG Uzmanı), iskelenin kurulumu öncesinde risk değerlendirmesi yapmaktan, kurulum ve söküm süreçlerini denetlemekten ve iskelenin periyodik kontrollerini takip etmekten sorumludur. İSG Uzmanı, mevzuata aykırı bir durum tespit ettiğinde çalışmayı durdurma yetkisine sahiptir.

• Risk Değerlendirmesi: İskele kurulumuna başlamadan önce sahaya özel risk değerlendirmesi yapılmalı ve tüm çalışanlara bu riskler hakkında bilgi verilmelidir.

Bu zorunluluklar, yüksekte çalışmanın doğasından kaynaklanan riskleri sistematik olarak yönetmeyi amaçlar ve sektörde 'sıfır kaza' hedefine ulaşmayı destekler.